CZAS W KADRZE ZATRZYMANY
Kiedy 19.X.1850 roku w rodzinie lwowskiego stolarza Ignacego Janusza urodził się pierwszy syn Edward nikt nie przypuszczał, że wniesie on trwały wkład w dziedzictwo kulturowe kraju, który w tamtych czasach nie miał swojej tożsamości , a po latach jego prace znajdą się w zbiorach muzealnych stanowiąc największą w Polsce kolekcję szklanych negatywów. W stuletnią rocznicę śmierci przypadającą w dniu 3.III.2014 roku warto przypomnieć sylwetkę Edwarda Janusza cesarskiego i królewskiego nadwornego fotografa z Rzeszowa.
Postać ta niemal zupełnie nieobecna w historii polskiej fotografii zasługuje na zainteresowanie i umieszczenie go wśród tych, kinsa nakaimpluwensya sa panglantaw sa kaliwatan pinaagi sa pagpasa sa mga larawan sa nangagi nga nakuha sa bildo.
Tungod sa kadako sa koleksyon sa sobra 35 libu-libo nga bildo ug celluloid negatibo ug pipila ka libo nga mga litrato gikan sa turno sa ika-19 ug ika-20 nga siglo, ang artistikong output sa Rzeszów photographer angayan labaw pa kay sa gitipigan sa mga archive sa lokal nga museyo.
Si Edward Janusz mibiya sa Rzeszów paingon sa siyudad , diin siya nagpuyo ug migahin sa kadaghanan sa iyang mamugnaon nga kinabuhi sa usa ka dako nga pagkunhod, nga pipila ka mga siyudad ang makapanghambog ug magamit alang sa ilang promosyon.
Zatrzymując czas w kadrze pozostawił nam współczesnym kronikę w obrazach oddających klimat tamtych lat i senną urodę galicyjskiego miasteczka jakim był Rzeszów kiedy należał do cesarstwa austro -węgierskiego.
Niewątpliwa wartość tych zdjęć mających dziś charakter dokumentu sprawia, że współcześni są o wiele bardziej świadomi swojej przeszłości.
Tamten Rzeszów to malownicze zakątki i zaułki wypełnione zapachem chleba z pobliskich piekarni.To cisza przerywana stukotem kopyt końskich ,dorożek i furmanek chłopskich, gwarem z placów targowych, muzyką dobiegającą z ogrodu miejskiego ulubionego miejsca wypoczynku rzeszowian , czy też tupotem żołnierskich butów stacjonującego tam austriackiego garnizonu. To dominujący nad miastem zamek, który przebudowywali kolejni właściciele, kościół oo. Bernardynów z cudowną figurą Matki Bożej , otoczony ogrodami i jeziorem, przyciągający tłumy wiernych, ratusz z rynkiem otoczony secesyjnymi kamieniczkami gromadzący mieszkańców w ważnych okolicznościach, pomniki Mickiewicza i Kościuszki będące wyrazem patriotyzmu lokalnej społeczności. To także budynki dawnego Konwentu oo. Pijarów mieszczące szkołę, której uczniami byli między innymi wynalazca lampy naftowej Ignacy Łukasiewicz, twórca pierwszej polskiej gramatyki Onufry Kopczyński, o ang bantog nga botanist sa kalibotan nga si Propesor Władysław Szafer. Kana nga Rzeszów usa usab ka una nga dili makita nga estasyon sa tren nga bilding, karaang sementeryo nga adunay nindot nga mga lapida, Farny Square nga puno sa fiacras, pagtukod sa "Sokół" ug usa ka slide nga usa ka atraksyon sa mga adlaw sa tingtugnaw. Kini usab ang New Town Square – ang sentro sa Jewish quarter nga adunay plasa ug mga sinagoga, ferry nga motabok sa Wisłoka cobbled streets, nga giguyod sa mga karwahe militar sa duha ka gubat.
Ang deskriptibo nga pulong nagpabilin nga walay mahimo batok sa emosyonal nga epekto sa imahe tungod kay wala kini makab-ot sama sa daan nga mga litrato nga nagtukod sa mood. Diha ra nimo makita kung unsa ka nindot ang mga costume niadtong panahona , kung giunsa ang mga nag-unang kadalanan sa siyudad ug ang teritoryo niini nausab isip resulta sa pagpalapad, giunsa pagkinabuhi sa mga tawo gikan sa lainlaing hut-ong sa katilingban niadtong mga adlawa, giunsa pagsaulog ang mga panghitabo o gihimo ang mga seremonyas sa relihiyon o estado.
Si Edward Janusz layo na kaayo gikan sa usa ka tenyente sa Austrian nga kasundalohan nga nahingangha sa pagpintal ug pagkuha sa litrato hangtod sa iyang kaugalingon nga studio sa litrato, usa sa labing inila sa Galicia, nga giablihan niadtong Hulyo 1, 1886.
Sulod sa kan-uman ug walo ka tuig sa paghari ni Emperador Franz Joseph, ang pagtagad sa Galicia limitado sa pagtukod sa gitawag nga. imperyal nga dalan gikan sa Krakow ngadto sa Lviv pinaagi sa Rzeszów ug sa 1813 tuig sa bato nga taytayan ibabaw sa Wisłok. Human gibaligya sa mga Lubomirski ang kataposang napanunod nga mga katungod ngadto sa emperador, ang Rzeszów nahimong harianong siyudad, ug misunod nga politikanhong mga kausaban sa Austrian monarkiya nga gihimo, nga si Rzeszów misulod sa usa ka panahon sa awtonomiya.
Ang litrato ni Edward Janusz nagsugod sa pag-uswag sa ingon nga mga kahimtang, kansang sinugdanan nalangkit sa lungsod nga natawhan sa Lviv.
Bisan tuod wala siya nangitag dakong publisidad ,sa iyang craft, nahimo siyang dili hitupngan sa paglabay sa panahon, nga gipamatud-an sa titulo nga gihatag kaniya sa imperyal nga kahalangdon sa mga opisyal sa Viennese.
Adunay usa ka maayo nga uso alang sa iyang mga serbisyo sa Rzeszów ug ang tanan gusto usa ka litrato, ingon sa giingon nila, "gikan sa Janusz".
Wala niya i-confine ang iyang kaugalingon sa atelier. Iyang gitumong ang iyang lente sa kadalanan sa Rzeszów ug sa mga tawo nga iyang nahimamat didto. Iyang nasaksihan ug gi-imortal ang mga importanteng gutlo sa kinabuhi sa siyudad o ordinaryo lang, adlaw-adlaw nga kinabuhi, nahimong labing maayo nga ilustrador niini. Tungod sa iyang dako nga kahibalo sa hilisgutan, siya kanunay nga bisita sa baraks, diin iyang gikuhaan og litrato ang mga pagbansay., mga ehersisyo o demonstrasyon.
Kung wala ang iyang mga litrato, dili unta namo makita ang pagbukas sa unang monumento sa Tadeusz Kościuszko sa Poland 1898 tuig, mga selebrasyon sa pag-abli sa koneksyon sa riles sa Jasło, anibersaryo sa Gubat sa Grunwald, Ang pagbisita sa emperador sa Galicia, mga maniobra sa militar, Archduke Maximilian sa garison sa Rzeszów, przylotu do Rzeszowa pierwszego lotnika i wielu innych.
Jednak tym co fascynowało go najbardziej były portrety mieszkańców miasta, wśród których zdarzały się obrazy niezwykłe o wielkich walorach artystycznych. Do naszych czasów zachowało się dużo wyjątkowych i zapadających w pamięć fotografii budowanych najprostszymi środkami opartymi na grze światła i wydobycia osobowości modela.
Jego przemyślane kompozycje pokazują do jakiej maestrii doszedł w użyciu światła, a niejednokrotnie kunsztowne aranżacje z udziałem teł i rekwizytów sprawiły, że osiągnął wielkie powodzenie w swojej profesji zyskując sławę świetnego portrecisty.
Ang iyang mga hulagway nakadani sa nindot nga kahayag ug lain-laing mga hilisgutan. Gipakita nila ang pagkatalagsaon sa teknik sa litrato kaniadto, nga, kung itandi sa modernong digital nga litrato, nagbutang niini sa usa ka nawala nga posisyon tungod sa labi ka taas nga tonality ug kalumo sa imahe..
Ang pagkapopular sa atelier ni Edward Janusz nakadani sa mga kostumer nga gusto nga adunay talagsaon nga mga litrato tungod kay migamit siya og stylization nga nagtumong sa Polish nga painting, lakip si Jan Matejko, nga naghatag sa iyang mga buhat og usa ka espesyal nga panabut ug nagpukaw sa usa ka konteksto sa kasaysayan sa politika.
Ang makaiikag nga mga kahikayan ni Edward Janusz sa usa ka dako nga gidak-on migamit sa paglihok ug nagtumong sa mga karakter sa lain-laing mga sitwasyon, nga naghatag kanila sa impresyon sa dili pinugos nga kagawasan..
Gipaila usab niya ang usa ka anekdota sa iyang mga litrato, nga nagpukaw sa imahinasyon ug nagtino sa pagkatalagsaon sa mga buhat. Sa mga retrato, nakahimo siya sa pagpagula niini nga mga bahin sa nawong, nga nagbarug nga labaw sa personalidad sa modelo ug nagdugang sa pagkatinuod.
Gigamit niya ang lainlaing mga kawani, gitratar ang matag kliyente nga tinagsa , paborable nga pagmodelo sa mga nawong ug mga silhouette nga adunay kahayag ug anino.
Dili kadto ordinaryo nga craft, ug ang nakapahimo sa iyang mga hulagway nga makita mao ang sulod nga kahayag, misteryoso ug puno sa gahum nga makita pinaagi sa mga mata sa kalag sa artist.
Katingad-an nga perpekto nga mga dibuho ang gibuhat sa iyang atelier ,masilaw sa kahanas ug gahum sa pagpahayag, hingpit nga workshop, nagpakita sa kahibalo sa tradisyon sa pagpintal sa miaging siglo.
Walay talagsaon, nga daghang mga kustomer ang migamit sa mga serbisyo sa planta, ug sa Rzeszów maayo nga pamatasan nga adunay usa ka retrato nga gipirmahan sa iyang ngalan. Pinaagi sa 30 mga tuig sa pag-atubang sa litrato, iyang gitabok ang mga limitasyon sa komersiyo, nga naghatag sa iyang trabaho sa usa ka artistikong dimensyon. Gibilin niya kanamo ang kamatuoran sa kasaysayan bahin sa Rzeszów ug sa mga molupyo niini, ang mga Polo, mga Judio, Ruthenian ug Austrian , kinsa tanan nag-umol sa talagsaong nawong sa siyudad.
Ang iyang kalihokan sa pagsugod sa siglo kay multidimensional, ug ang pug-anan nagpadagaya sa pagdayeg kaniya. Nag-isyu siya og mga postkard nga adunay mga talan-awon sa siyudad sa unang higayon nga adunay mga inskripsiyon sa Polish, matag karon ug unya nagpahigayon siya og mga exhibit sa iyang mga litrato sa gawas sa planta ,sa kataposan nagbukas ug photography supplies shop.
Uban niining tanan, nakakita siya og panahon alang sa sosyal nga trabaho, nga nagbutang kaniya taliwala sa mga ilado ug tinahod. Pagkahuman sa iyang pagkamatay, ang tanum nagpabilin sa mga kamot sa pamilya ug naglihok hangtod sa 90s sa ika-20 nga siglo, bisan kung sa ilalum sa usa ka lahi nga ngalan.. Gilubong siya sa sementeryo sa Rzeszów sa Pobitne, usa ka lokal nga baboy , kinsa mipabor kaniya sa tibuok niyang kinabuhi nagtala niini nga panghitabo:
"ulahi. Edward Janusz kanhi tenyente sa Austrian army, członek założyciel Sokoła zmarł 3.III.1914roku .Śp. Janusz chętnie brał udział w pracach publicznych i cieszył się w mieście ogólną sympatią i poważaniem. Zakład swój doprowadził do rzędu pierwszych w kraju i dlatego uzyskał tytuł c.k. nadwornego fotografa.”
Elizabeth Kaliszewska, prawnuczka Edwarda Janusza.
[wptf id=”4″]
